انواع نیستاگموس
انواع نیستاگموس بر اساس علت، سن شروع و الگوی حرکات چشم:
نیستاگموس یک اختلال حرکتی چشم است که با حرکات غیرارادی، سریع و مکرر چشم ها همراه است. این حرکات می توانند به صورت افقی، عمودی یا چرخشی باشند و اغلب به‌طور غیرارادی اتفاق می افتند. برای درک بهتر این بیماری، می توان آن را بر اساس علت ایجاد، سن بروز، جهت حرکات و ویژگی های خاص به انواع مختلفی تقسیم کرد.
1. تقسیم‌بندی بر اساس علت زمینه ای:
دو نوع کلی از نیستاگموس وجود دارد که بسته به سیستم درگیر در بدن تعریف می شوند:
الف) نیستاگموس اپتوکینتیک (Optokinetic) یا آونگی (Pendular)
در این نوع، حرکات چشم به صورت یکنواخت و رفت و برگشتی (مثل آونگ ساعت) هستند. معمولا به دلیل مشکلات چشمی یا سیستم عصبی مرکزی ایجاد می‌شود.
ب) نیستاگموس وستیبولار (Vestibular) یا جهشی (Jerk)
این نوع با یک حرکت سریع چشم در یک جهت و سپس بازگشت آهسته به جهت مخالف مشخص می شود. اغلب به مشکلاتی در سیستم وستیبولار (گوش داخلی یا ساقه مغز) مربوط می شود که نقش مهمی در تعادل و درک موقعیت فضا دارد.
2. تقسیم‌بندی بر اساس سن شروع:
الف) نیستاگموس مادرزادی (Congenital or Infantile)
از زمان تولد تا شش ماهگی ظاهر می شود. این نوع می تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از بیماری های چشمی گرفته تا اختلالات ژنتیکی. طبق داده های NIH، از هر 5000 نوزاد، یک نفر دچار این نوع نیستاگموس می شود.
ب) اسپاسم نوتانس (Spasmus Nutans)
در کودکان بین 6 ماه تا 3 سال ظاهر می‌شود و معمولاً بدون درمان تا سن 2 تا 8 سالگی خود به خود برطرف می شود.
ج) نیستاگموس اکتسابی (Acquired)
در هر سنی ممکن است رخ دهد و معمولا ناشی از بیماری ها، ضربه، داروها یا اختلالات عصبی است.
3. تقسیم‌بندی بر اساس جهت حرکت چشم‌ها
الف) نیستاگموس افقی (Horizontal)
حرکات چشم به صورت چپ و راست. این نوع می تواند ناشی از نوع اپتوکینتیک یا وستیبولار باشد و گاهی به صورت نیستاگموس چپ زن (Left-beating) یا راست زن (Right-beating) توصیف می شود.
ب) نیستاگموس عمودی (Vertical)
حرکات چشم به صورت بالا و پایین. اگر از نوع وستیبولار باشد، با نام های Upbeat و Downbeat شناخته می شود.
ج) نیستاگموس چرخشی (Rotary یا Torsional)
حرکات چشم به صورت دَوَرانی یا حول محور، که ممکن است منشأ اپتوکینتیک یا وستیبولار داشته باشد
4. واکنش نیستاگموس به بستن یک چشم
الف) نیستاگموس مانیفست (Manifest)
حرکات چشم همیشه وجود دارند، چه چشم ها باز باشند چه یکی پوشانده شود.
ب) نیستاگموس نهفته (Latent)
فقط زمانی بروز می‌کند که یکی از چشم ها پوشانده شود و در حالت باز بودن هر دو چشم دیده نمی شود.
ج) نیستاگموس مانیفست-نهفته (Manifest-latent)
حرکات همیشه وجود دارند اما با بستن یک چشم، شدت آن ها افزایش می‌یابد.
5. زیرگروه های خاص تر نیستاگموس
الف) نیستاگموس وابسته به نگاه (Gaze-Evoked Nystagmus)
حرکات غیرارادی چشم فقط هنگام نگاه کردن به طرفین یا بالا و پایین ایجاد می شوند. معمولا در بیماری های عصبی دیده می شود.
ب) نیستاگموس انقباضی-عقب‌کشنده (Convergence-Retraction)
زمانی که فرد تلاش می کند به بالا نگاه کند، چشم ها به سمت داخل کشیده می شوند. اغلب با سندرم پارانود (Parinaud’s Syndrome) همراه است.
ج) نیستاگموس ارادی (Voluntary Nystagmus)
برخی افراد به صورت ارادی می توانند حرکات نوسانی مشابه نیستاگموس را ایجاد کنند. این نوع معمولا بی‌خطر است و در حدود 8 درصد از جوانان (به‌ویژه دانشجویان) دیده شده است.
6. تست نگاه افقی (Horizontal Gaze Nystagmus Test)
این تست یکی از روش های رایج برای بررسی علائم مصرف الکل است. در این تست، پلیس از فرد می خواهد چشم هایش را به طرفین حرکت دهد و اگر حرکات غیرارادی (نیستاگموس) در زاویه بالای 45 درجه دیده شود، ممکن است نشانه ای از مستی باشد.
نتیجه گیری:
نیستاگموس اختلالی پیچیده و چندوجهی است که با بررسی دقیق توسط چشم پزشک یا متخصص مغز و اعصاب قابل تشخیص و طبقه بندی است. شناخت انواع مختلف این بیماری بر اساس علت، سن شروع، جهت حرکت و نوع پاسخ به پوشاندن چشم، نقش مهمی در یافتن علت اصلی و انتخاب درمان مناسب ایفا می کند.
در صورت مشاهده حرکات غیرطبیعی چشم یا علائم مرتبط، مراجعه سریع به پزشک توصیه می شود تا از مشکلات بینایی یا عصبی جدی پیشگیری گردد.
