هایپرتروپیا چیست؟
هایپرتروپیا (Hypertropia) یکی از انواع انحراف چشم عمودی (استرابیسم عمودی) است که در آن یک چشم بالاتر از چشم دیگر قرار می گیرد. این مشکل ناشی از عدم تعادل در عملکرد عضلات یا اعصاب حرکتی چشم است. هایپرتروپیا می تواند از بدو تولد وجود داشته باشد (مادرزادی) یا بعدها در اثر بیماری‌ها و آسیب‌ها ایجاد شود.
استرابیسم (تروپیا) به حالتی گفته می شود که چشم ها در یک راستا متمرکز نیستند. انواع رایج استرابیسم عبارت اند از:
ازوتروپیا (Esotropia): انحراف یک یا هر دو چشم به سمت بینی (شایع ترین نوع).
اگزوتروپیا (Exotropia): انحراف یک یا هر دو چشم به سمت بیرون.
هایپرتروپیا (Hypertropia): انحراف یک چشم به سمت بالا (کمترین شیوع).
طبق آمار، حدود 3 تا 5 درصد جمعیت دچار انحراف چشم هستند و نزدیک به 2 درصد کودکان یکی از انواع تروپیا را دارند. در میان آنها، هایپرتروپیا کمترین شیوع را دارد.
علائم هایپرتروپیا:
در هایپرتروپیا، چشم به‌طور متناوب بین نگاه مستقیم و انحراف رو به بالا جابه‌جا می شود. این موضوع باعث می شود مغز تصاویر متفاوتی از دو چشم دریافت کند و در نتیجه دوبینی (Double vision) ایجاد شود.
علائم شایع هایپرتروپیا عبارت اند از:
انحراف آشکار چشم به سمت بالا
کج نگه داشتن سر برای کاهش دوبینی
پلک زدن یا نیمه باز نگه داشتن چشم ها
سردرد و خستگی چشم
ضعف در درک عمق (Depth perception)
انواع هایپرتروپیا:
دائمی یا متناوب:
اگر انحراف همیشه وجود داشته باشد، هایپرتروپیای دائمی است. اگر فقط هنگام خستگی یا ضعف ظاهر شود، هایپرتروپیای متناوب نام دارد.
همسان (Comitant) یا ناهمسان (Incomitant):
اگر میزان انحراف چشم در تمام جهات نگاه یکسان باشد، به آن همسان گفته می شود. اگر میزان انحراف در جهات مختلف تغییر کند، ناهمسان نامیده می شود.
علل هایپرتروپیا:
هایپرتروپیا معمولا به دلیل اختلال در عملکرد عضلات خارج چشمی (عضلات کنترل کننده حرکت چشم) ایجاد می شود. علل شایع آن عبارت اند از:
بیماری گریوز (Graves’ disease): پرکاری تیروئید می تواند باعث فیبروز عضله راست تحتانی (Inferior rectus) شود و چشم به سمت بالا منحرف گردد.
فلج عصب چهارم (Trochlear nerve palsy): این عصب، عضله مایل فوقانی را کنترل می کند. ضعف یا فلج این عصب منجر به انحراف چشم به بالا می شود (معمولا مادرزادی).
سکته یا بیماری های عصبی: آسیب به اعصاب حرکتی چشم در بزرگسالان.
آسیب دیدگی و تروما: صدمات عصبی یا عضلانی ناشی از ضربه.
سندرم براون (Brown syndrome): اختلال نادر حرکتی چشم در کودکان.
سندرم دوآن (Duane syndrome): ناهنجاری نادر عضله راست خارجی که در کودکان باعث محدودیت حرکت چشم می شود
تشخیص هایپرتروپیا:
چشم پزشک با انجام معاینات کامل از جمله بررسی سابقه خانوادگی، معاینه حرکتی چشم و تست انکساری، نوع و شدت هایپرتروپیا را تشخیص می دهد.
نکته مهم این است که هایپرتروپیا (انحراف آشکار) باید از هایپرفوریا (انحراف پنهان) تفکیک شود:
هایپرتروپیا: انحراف واضح و آشکار حتی هنگام استفاده همزمان از هر دو چشم.
هایپرفوریا: انحراف پنهان که فقط در شرایط خستگی ظاهر می شود.
هایپرتروپیا در نوزادان و کودکان:
در نوزادان تازه متولدشده ممکن است انحراف چشم دیده شود، اما معمولا تا 3 ماهگی برطرف می شود. در صورتی که هایپرتروپیا پایدار باشد و درمان نشود، می تواند منجر به:
تنبلی چشم (Amblyopia)
کاهش دید و درک عمق شود.
علائمی مانند کج کردن سر، پلک زدن زیاد یا مشکل در تشخیص عمق در کودکان باید جدی گرفته شود و نیازمند معاینه زودهنگام توسط چشم پزشک است.
درمان هایپرتروپیا:
انتخاب روش درمان به سن بیمار و علت زمینه ای بستگی دارد:
عینک طبی یا عینک با منشور (Prism glasses): اصلاح دید و کاهش دوبینی
بستن چشم (Patching): بستن چشم قوی تر برای تقویت چشم ضعیف تر
جراحی عضلات چشم: در موارد شدید برای اصلاح عدم تعادل عضلات خارج چشمی
چشم پزشک با بررسی کامل وضعیت بیمار، بهترین روش درمانی را انتخاب می کند. در موارد ناگهانی و جدید هایپرتروپیا (مثلا بعد از سکته یا تروما)، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.
جمع بندی:
هایپرتروپیا یک نوع نادر از انحراف چشم است که می تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان رخ دهد. این مشکل اگر درمان نشود، ممکن است باعث دوبینی، سردرد، کاهش دید و حتی تنبلی چشم شود. تشخیص به موقع و درمان مناسب (عینک، بستن چشم یا جراحی) می تواند کیفیت بینایی و زندگی بیمار را بهبود دهد.
